CÁCH ĐO HUYẾT ÁP, NHIỆT ĐỘ, MẠCH VÀ NHỊP THỞ CHO NGƯỜI CAO TUỔI

 I. MỤC ĐÍCH

- Mạch, nhiệt độ, huyết áp, nhịp thở là các chỉ số chức năng sống trên cơ thể (hay còn gọi là Dấu hiệu sinh tồn – DHST)

- Mục đích đo: Đánh giá chức năng hệ tuần hoàn, hô hấp của cơ thể khi đến khám, điều trị tại các cơ sở y tế hoặc theo dõi sức khỏe tại nhà.

-Tại cơ sở y tế: Nhân viên y tế dựa vào các DHST để đưa ra các can thiệp điều trị và chăm sóc phù hợp với tình trạng NCT.

- Tại nhà: NCT hoặc người nhà theo dõi DHST cơ bản giúp theo dõi tình trạng sức khỏe tại nhà.

II. ĐO HUYẾT ÁP

1.   Nguyên tắc

 - NCT phải nghỉ ngơi hoàn toàn trước khi đo 15 phút, không hút thuốc lá, cà phê trước đó 30phút.

- Mỗi lần đo HA cần đo 2 lần trên cùng 1 vị trí, cách nhau ít nhất 2 phút.

2. Các lưu ý

- Vị trí đo: Thường tại bắp tay. Nếu không đo được tại bắp tay thì có thể đo tại bắp chân. Có thể đo ở tư thế nằm hoặc ngồi, cánh tay đặt ngang mức tim.

- Đo theo chỉ định của Bác sỹ trong một số trường hợp đặc biệt: sau dùng thuốc, theo dõi huyết áp dao động.

- Nếu thấy bất thường cần theo dõi thêm và đi khám hoặc tham khảo ý kiến của nhân viên y tế để có hướng xử trí kịp thời

3.    Chuẩn bị

- Máy đo huyết áp điện tử (loại quấn bắp tay)

- Pin hoặc nguồn điện

4.    Quy trình kỹ thuật

5.     Đọc kết quả

- Giới hạn bình thường ở người lớn trên 18 tuổi:

- Giới hạn tối ưu: HA tối đa từ 90 đến dưới 120 mmHg và/ hoặc HA tối thiểu từ 60 đến dưới 80 mmHg

- Tiền tăng HA (có nguy cơ tiến triển thành tăng HA thực sự): HA tối đa từ 120 đến 139 mmHg và/ hoặc HA tối thiểu từ 80 đến dưới 89 mmHg

- Chỉ số bất thường:

+ Tăng huyết áp: khi HA tối đa ≥ 140 mmHg và/hoặc HA tối thiểu ≥ 90 mmHg

+ Cơn tăng HA (chăm sóc khẩn cấp): khi HA tối đa > 180 mmHg và/hoặc HA tối thiểu > 120 mmHg

+ Hạ huyết áp: khi HA tối đa dưới 90mmHg và/hoặc HA tối thiểu dưới 60mmHg. Tuy nhiên một số người thường xuyên có HA thấp dưới 95/60 mmHg nhưng không có biểu hiện bất thường.

- Ở người cao tuổi tùy theo mỗi cá nhân có đặc điểm thể chất và bệnh lý khác nhau mà bác sỹ có khuyến cáo mức huyết áp mục tiêu khác nhau. Thông thường huyết áp mục tiêu ở người 60 – 79 tuổi là <140/90 mmHg, người > 80 tuổi có thể chất và tinh thần tốt nên ở mức < 140 và 150 mmHg.

 III. ĐẾM MẠCH

1. Nguyên tắc

- Nằm nghỉ ngơi 15 phút trước khi lấy mạch.

- Phải đếm trọn trong 1 phút.

- Trong khi lấy mạch NCT không thực hiện các vận động khác

- Không dùng ngón cái mà dùng 2-3 ngón tay (ngón trỏ, giữa và áp út) để đếm mạch.

2. Các lưu ý

- Theo dõi mạch trước và sau khi dùng thuốc có ảnh hưởng đến tim mạch

- Trường hợp đặc biệt lấy mạch theo yêu cầu của bác sỹ.

- Khi thấy mạch đập bất thường cần theo dõi thêm và đi khám hoặc tham khảo ý kiến của nhân viên y tế để có hướng xử trí kịp thời.

- Vị trí thường dùng để bắt mạch: Thường sử dụng nhất là động mạch quay (bắt tại vị trí nếp gấp khuỷu tay hoặc cổ tay)

- Hiện nay hầu hết máy đo huyết áp điện tử đều có chức năng đếm mạch, do đó có thể sử dụng tại nhà để theo dõi mạch. Quy trình đo tương tự như đo huyết áp điện tử, sau đó ghi lại kết quả tần số mạch.-

3. Chuẩn bị

- Đồng hồ bấm giờ (nếu không có thì có thể sử dụng đồng hồ treo tường có kim giây)

- Sổ, bút ghi chép theo dõi

4.     Quy trình

5.     Đọc kết quả

- Tần số mạch bình thường: Tần số mạch khi nghỉ ngơi ở người lớn thông thường là 60 đến 100 nhịp/phút

- Tần số mạch bất thường:

+ Chậm: < 60 chu kỳ/phút

+ Nhanh: > 100 chu kỳ/phút

IV.THEO DÕI NHIỆT ĐỘ CƠ THỂ

1. Nguyên tắc

- NCT được nằm nghỉ ngơi tại giường ít nhất 15 phút.

- Nếu nghi ngờ kết quả phải dùng nhiệt kế khác đo lại

- Khi thấy nhiệt độ bất thường phải báo người nhà hoặc nhân viên y tế.

2. Các lưu ý

- Vị trí đo: Thường ở nách

- Đối với NCT không hợp tác nên dùng nhiệt kế điện tử và phải giữ nhiệt kế suốt thời gian đo.

- Nếu NCT rét run, hạ nhiệt độ: chườm nóng sưởi ấm, đắp chăn, cho NCT uống sữa, nước hoa quả…ấm.

- Nếu NCT sốt cao: báo người nhà hoặc nhân viên y tế, chườm mát (nhiệt độ nước 36-37 độ C), nới quần áo, lau mồ hôi, cho NCT uống đủ nước hoa quả, sữa, nước mát và phải đảm bảo đủ nước. Khi NCT đã hạ sốt, thay quần áo cho NCT.

3.     Chuẩn bị

- Nhiệt kế thủy ngân hoặc điện tử

- Bút, sổ theo dõi

- Khăn sạch

4.     Quy trình kỹ thuật đo thân nhiệt ở nách bằng nhiệt kế thủy ngân

5.     Đọc kết quả

- Nhiệt độ bình thường: từ 36 đến 37 độ C

- Hạ thân nhiệt: Là khi nhiệt độ cơ thể < 36 ⁰ C,

- Tăng thân nhiệt: Sốt là tình trạng cơ thể lên cao quá mức bình thường, lớn hơn 37 ⁰C. Chia làm 4 mức độ:

Sốt nhẹ: 37-38⁰ C

Sốt vừa: 38-39⁰ C

Sốt cao: 39-40⁰ C

Sốt cao: Trên 40⁰ C

V. ĐẾM NHỊP THỞ

1. Nguyên tắc          

- NCT nằm nghỉ ngơi trước 15 phút, ở tư thế, môi trường thoải mái, dễ chịu
- Đếm trong trọn 1 phút

- Không đếm nhịp thở khi NCT mới tiêm, hoặc sử dụng các loại thuốc kích thích hô hấp.

2. Các lưu ý

- Cần khéo léo để NCT không biết là người chăm sóc đang đếm  nhịp thở

- Nếu nhận thấy thở bất thường cần theo dõi thêm hoặc đi khám, tham khảo ý kiến nhân viên y tế để có hướng xử trí kịp thời. 

3. Chuẩn bị

- Đồng hồ bấm giờ

- Sổ ghi chép

4. Quy trình kỹ thuật

5.  Đọc kết quả

- Ở người lớn bình thường từ 16-20 lần/phút, nhịp đều, biên độ trung bình

- Nhịp thở bất thường: Khi động tác thở trở nên nặng nề, khó chịu cần phải chú ý để thở đó là hiện tượng khó thở. 

                                                                             TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Trần Thị Thuận (2008); Điều dưỡng cơ bản; Nhà xuất bản Y học; Hà Nội

2. Tài liệu thực hành lâm sàng cho điều dưỡng viên mới tập I (2020); Bộ Y tế - Nhà xuất bản Y học; Hà Nội

3. Nguyễn Quang Tuấn (2015); Tăng huyết áp trong thực hành lâm sàng; Nhà xuất bản Y học; Hà Nội

4. Các bệnh thường gặp ở người cao tuổi (2020); Bộ Y tế - Bệnh viện Lão khoa Trung ương; Nhà xuất bản Y học; Hà Nội